ADHD i spektrum autyzmu a uczenie się

Co łączy Alberta Einsteina, Lionela Messiego, Johnny’ego Deppa i Temple Grandin? Oprócz tego, że wszyscy oni odnieśli wielkie sukcesy w swoich dziedzinach, wiemy również, że wszyscy są (lub byli) osobami neuroróżnorodnymi. Wielu z nas od zawsze ma poczucie bycia innym, może nawet dziwacznym. Bo jak to wygląda? Godzinami można chłonąć informacje na fascynujący temat, a jednocześnie mieć problem z zapamiętaniem listy zakupów. Prowadzić wykłady i dyskusje na tematy, których inni nie potrafią pojąć, ale mieć trudności z niezobowiązującą rozmową z sąsiadem w windzie. Nie być w stanie się skupić z powodu jaskrawego światła albo intensywnego zapachu w pomieszczeniu. Okazuje się, że to wszystko jest możliwe i bardziej powszechne niż się wydaje.

Neuroróżnorodność to termin opisujący różnice w funkcjonowaniu ludzkich mózgów. Jako neuroróżnorodne określa się między innymi osoby w spektrum autyzmu czy z ADHD. Ta koncepcja pozwala dostrzec nie tylko deficyty, ale także zasoby takich osób. Wiele z nich otrzymuje diagnozę dopiero w dorosłości. Czasami dzieje się to wtedy, kiedy poszukują wsparcia dla swoich dzieci i odkrywają, że same mają podobne trudności jak one. Czasem po prostu trafiają do specjalisty, chcąc poprawić jakość swojego życia. Jest też wiele osób, które nigdy nie otrzymały diagnozy. W tym artykule opowiem, z jakimi trudnościami mogą się mierzyć podczas nauki oraz, co mogą zrobić, by uczyć się skuteczniej.

Czym są spektrum autyzmu i ADHD?

Spektrum autyzmu to bardzo szerokie pojęcie, obejmujące szereg cech neurorozwojowych. Autyzm może mieć zróżnicowane objawy oraz nasilenie. Wspólnymi cechami osób autystycznych są problemy z interakcjami społecznymi i komunikacją oraz stereotypowe, powtarzalne wzorce zachowań. To ostatnie u osób dorosłych może się przejawiać np. poprzez duże przywiązanie do rutyny czy nietypowe zainteresowania. Często występuje również nadwrażliwość sensoryczna (np. na dźwięki, zapachy, dotyk), trudność z rozpoznawaniem emocji u innych osób czy nierozumienie przenośni i żartów. Autyzm często współwystępuje z różnymi zaburzeniami i chorobami, a także z niepełnosprawnością intelektualną. Istnieje jednak wiele tzw. wysoko funkcjonujących osób z autyzmem, które prawidłowo rozwijają się intelektualnie i mogą poprawnie funkcjonować w społeczeństwie, To właśnie one często późno otrzymują diagnozę lub nie otrzymują jej wcale.

ADHD to inaczej zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Charakteryzuje się nadmierną aktywnością, impulsywnością i trudnościami z koncentracją. Osoby z ADHD mają problemy ze skupieniem, a także z planowaniem, pamiętaniem o ważnych zadaniach, gubieniem przedmiotów itp. Nadmierna aktywność, objaw wyraźnie widoczny u dzieci, w przypadku osób dorosłych często zmienia się w stałe odczuwanie napięcia i niepokoju. To sprawia, że trudno im długo siedzieć w jednym miejscu np. na spotkaniach, szybko czują się znudzone, potrzebują częstych zmian. Impulsywność u dorosłych często przejawia się poprzez podejmowanie nieprzemyślanych decyzji, przerywanie innym podczas rozmowy czy ryzykowne zachowania.

Trudności neuroróżnorodnych uczniów w szkole

Nauka w szkole może być dla neuroróżnorodnych dzieci sporym wyzwaniem. W przypadku osób w spektrum autyzmu samo znalezienie się w nowym, nieznanym środowisku niesie ze sobą duży stres. Problematyczne są częste zmiany sal lekcyjnych i nauczycieli, nowe zadania i projekty. Nie mówiąc już o zupełnym wybiciu z codziennej rutyny jakim może być np. wycieczka szkolna czy festyn. Dyskomfort mogą powodować silne bodźce np. dźwięk dzwonka, jaskrawe światło czy perfumy o intensywnym zapachu. Trudne mogą być też relacje z kolegami czy nauczycielami. Osoba z autyzmem, kiedy jest przebodźcowana, może przejawiać silne reakcje emocjonalne, które wydają się nieadekwatne do sytuacji dla osób z zewnątrz. Może to być przyczyną odrzucenia przez grupę rówieśniczą.

Z kolei dla ucznia z ADHD olbrzymim wyzwaniem jest samo siedzenie w ławce na lekcji. Może być niespokojny, chodzić po klasie, przeszkadzać innym dzieciom. Upominany przez nauczyciela, próbuje się skoncentrować na siedzeniu nieruchomo, przez co nie jest już w stanie skupić się na niczym innym (np. na temacie lekcji). Może mieć też problem z oddawaniem prac w terminie i stosowaniem się do instrukcji, popełniać proste błędy na sprawdzianach czy zbyt wolno czytać dłuższe teksty (zapomina, o czym czytał i musi zaczynać od początku). Przez swoją impulsywność często ma trudności z pracą w grupie, przerywa nauczycielowi lub kolegom. Łatwo go sprowokować, więc zdarza się, że przyjmuje rolę tzw. błazna klasowego.

Jak uczyć się skuteczniej, będąc osobą z ADHD lub autyzmem?

Dorosła osoba z ADHD lub autyzmem ma na szczęście dużo większe możliwości indywidualnego podejścia do nauki niż dziecko w szkole. To duża szansa na to, że tym razem będzie łatwiej.

Będąc osobą w spektrum autyzmu warto pamiętać o regularności. Pomocne może być stworzenie sobie planu nauki i trzymanie się go. Dobrze jest, w miarę możliwości, uczyć się o stałych porach, w tym samym pomieszczeniu. Istotne jest też zadbanie o potrzeby sensoryczne. W trakcie nauki należy wyeliminować z otoczenia wszystkie bodźce, które mogą powodować dyskomfort lub rozpraszać np. hałasy, intensywne zapachy, jaskrawe światło. Zamiast nich można np. mieć przy sobie świecę z ulubionym, delikatnym zapachem, miękki kocyk itp.. Każda osoba z autyzmem jest inna, więc warto samemu odkryć, które bodźce sprawiają dyskomfort, a które pomagają się wyciszyć. W bezpośrednim otoczeniu powinny znajdować się jedynie przedmioty potrzebne do pracy. Osoby z autyzmem bardzo często lepiej przyswajają informacje przy pomocy wskazówek wizualnych niż słuchowych. Warto korzystać z materiałów takich jak ilustracje, mapy myśli czy schematy. Osoby z autyzmem często także świetnie czują się w świecie nowych technologii. Dobrze jest wykorzystywać do uczenia się aplikacje, programy komputerowe itp. W sytuacji, gdy nauka wiąże się z bardzo silnym stresem warto pomyśleć o sposobach jego redukcji takich jak relaksacja, ćwiczenia fizyczne czy wsparcie bliskich osób.

Będąc osobą z ADHD najlepiej unikać długiego siedzenia w bezruchu podczas nauki. W miarę możliwości warto uczyć się w ruchu np. odsłuchiwać nagrania z materiałami do nauki podczas spaceru, treningu itp. Jeśli konieczne jest siedzenie przy biurku np. gdy rozwiązuje się zadania z matematyki, warto pamiętać o podzieleniu materiału na mniejsze części i robieniu częstych przerw. W czasie przerwy pomocne może być wykonanie paru prostych ćwiczeń fizycznych. Osoby z ADHD łatwo mogą poczuć się znudzone jednostajną formą nauki. Warto zmieniać strategie i szukać tych najskuteczniejszych, a także korzystać z interesujących, różnorodnych materiałów. Jeśli wiadomo, że niektóre z zadań są trudniejsze, a inne łatwiejsze, najlepiej zacząć od tych ostatnich. W ten sposób można uniknąć zniechęcenia się już na samym początku. Istotne jest też ćwiczenie dobrej organizacji. U osób z ADHD to trudniejsze niż u innych, ale warto próbować różnych metod i sprawdzić, co najlepiej działa. Ważne jest też zadanie sobie pytania, co najczęściej rozprasza i stopniowe eliminowanie tych rzeczy z otoczenia podczas nauki.

W tym artykule starałam się pokazać, że bycie osobą w spektrum autyzmu czy z ADHD nie musi być przeszkodą w skutecznej nauce i przygotowaniu do matury. Nawet, jeśli doświadczenia z czasów szkolnych były trudne, warto dać sobie szansę i spróbować ponownie, tym razem dostosowując sposób uczenia się do swoich preferencji. Nie trzeba też obawiać się diagnozy. Nie chodzi tutaj o przypięcie sobie łatki „osoby zaburzonej”, ale o zrozumienie tego, jak działa nasz mózg i popracowanie, wspólnie ze specjalistą, nad ułatwieniem sobie funkcjonowania w świecie. Pamiętajmy, że, w każdej sytuacji, w której czujemy się przytłoczeni, to w porządku poprosić o pomoc.